Nowy rok w Japonii

To że japońska kultura jest nieco inna od naszej już wiecie. Japończycy obchodzą inne święta, albo je komercjalizują. Jednak takie wydarzenie jak Nowy Rok, jest obchodzone w wielu częściach świata, także w Japonii. Tak więc można zadać sobie pytanie, czy istnieją jakieś zasadnicze różnice związane z tym wydarzeniem?

Nowy Rok jest nazywany w Japonii „Oshogatsu” (お正月) i związana jest z nim długa przerwa zimowa - parę parę dni wolnych od pracy. Jest to święto rodzinne, wielu ludzi w tym czasie podróżuje aby spotkać się z krewnymi. Z tego też powodu znaczna część lokali usługowych zostaje zamknięta. Wyjątkiem są chyba jedynie sklepy conbini. A w związku z tym że jest to święto rodzinne... imprezy z okazji nowego roku, owszem, są organizowane, jednak nie jest to aż tak popularne jak w Europie. Oshogatsu pod pewnymi względami przypomina nasze Boże Narodzenie. Wszyscy spotykają się w jednym domu - Japończycy z którymi rozmawiałem twierdzą że rodziny często spotykają się u najstarszych członków rodu - w domu dziadków. W wigilię nowego roku je się tokoshi soba, co można przetłumaczyć „soba noworoczne”. W zasadzie różnica pomiędzy tym daniem a zwykłym makaronem soba nie jest dla mnie szczególnie jasna - najwyraźniej każdy przyrządza je według własnego przepisu. O północy, zamiast fajerwerków można usłyszeć... bicie dzwonów. W każdej buddyjskiej świątyni, uderza się w dzwony dokładnie 108 razy. Liczba jest nie przypadkowa i jest związana z tradycją buddyjską w której wierzy się że istnieje 108 ziemskich pragnień i żądz które nękają ludzkość. Każde uderzenie dzwonu, oczyszcza z jednej z nich.

Kadomatsu i Shimekazari to tradycyjne, noworoczne ozdoby.

Z okresem noworocznym związane jest jedno słowo - Hatsu (初). Znaczy to „po raz pierwszy”. Wiele czynności, wykonywanych po raz pierwszy w nowym roku jest ważnych, i to właśnie z nimi związana jest duża część tradycji:

Hatsumode (初詣) - pierwsza wizyta w świątyni. Całe rodziny przychodzą aby wspólnie się pomodlić (o tym jak się modli w świątyni pisałem tutaj), zakupić szczęśliwe talizmany czy też wyrazić wdzięczność za miniony rok. W najbardziej popularnych świątyniach w tym okresie panują ogromne tłumy.

Hatsuhinode (初日の出) - pierwszy wschód słońca. Część Japończyków jest zdeterminowana aby w pierwszym dniu nowego roku zobaczyć pierwszy wschód słońca. W tym celu wielu ludzi udaje się w miejsca w których najlepiej jest go widać - wspinają się na góry, lub udają na plażę. Wierzy się że właśnie podczas pierwszego wschodu słońca przybywa Toshigami (bóstwo nowego roku) a życzenia wypowiedziane podczas jego przybycia zostaną spełnione.

Hatsuyume (初夢) - pierwszy sen. Dosyć niespodziewaną dla mnie tradycją ( w sumie to jest bardziej wierzenie niż tradycja) jest interpretacja pierwszego snu. Istnieje lista symboli z którymi wiąże się szczęście. Tak więc jeśli twój pierwszy sen w nowym roku zawierał górę Fuji, orła lub... bakłażan, to znaczy że będziesz miał szczęście. Dlaczego akurat te symbole? Tak na dobrą sprawę tego nikt nie wie.

Z nowym rokiem związane są również inne tradycje (już nie zawierające słowa Hatsu). Dwie z nich związane są z dekoracjami umieszczanymi przed drzwiami/na drzwiach domu. Kadomatsu (門松), to ozdoba wykonana najczęściej z bambusa (najczęściej widziałem trzy), które mają symbolizować powodzenie oraz dobrobyt. Drugim typem ozdób jest Shimekazari (しめ飾り). Jest robiona z słomy, która ma być talizmanem szczęścia oraz bronić dostępu do domu złym duchom. Pierwszy stycznia jest dniem w którym je się „Osechi-ryori” (お節料理). Osechi (tak się mówi o tym posiłku w skrócie) jest ucztą w postaci dużych pudełek bento z różnorodnymi, pięknie przyrządzonymi potrawami. To co znajduje się w pudełkach nie jest przypadkowe - kryje się za tym bogaty symbolizm. Ponownie, dania mają symbolizować szczęście, powodzenie oraz dobrobyt. Tradycją wyczekiwaną głównie przez dzieci jest „otoshidama” (お年玉). Dzieci otrzymują od dorosłych koperty z pieniędzmi. Zazwyczaj nie są to duże kwoty - około 5000 円.
Nowy rok to również jedna z dwóch okazji aby odwiedzić prywatne, normalnie zamknięte dla szerszego grona tereny pałacu cesarskiego. Rodzina cesarska, parokrotnie w ciągu dnia wychodzi do zgromadzonych ludzi, aby przekazać swoje pozdrowienia. Niestety ze względu na wciąż panującą pandemię, życzenia w tym roku jak i poprzednich zostały złożone w formie video...

W trakcie nowego roku proponowanych jest również wiele współcześnie wymyślonych wydarzeń. Między innymi, prowadzi się specjalne programy w telewizji. Jednym z najbardziej popularnych jest Kōhaku Uta Gassen produkowany przez NHK. Jest to show w trakcie którego znani artyści oraz grupy muzyczne są dzielone na dwie drużyny - czerwoną (kobiety) oraz białą (mężczyźni). Pod koniec show widzowie głosują która grupa wypadła lepiej. Oferta programów telewizyjnych w trakcie nowego roku jest bardzo bogata, jednak oczywiście, aby się nią cieszyć należy w dobrym stopniu rozumieć język Japoński. Powyżej wspomniany program muzyczny może być jedynym wyjątkiem, w końcu muzyką można się również cieszyć bez dokładnego rozumienia słów.
Jeśli chodzi o wydarzenia innego typu... pomiędzy Tokyo a Hakone organizowany jest maraton: „Hakone Ekiden” (箱根駅伝). Uczestnicy biegną od Tokyo, do Hakone oraz z powrotem, wydarzenie to również jest transmitowane przez stację Nippon Television. Podobne wydarzenie odbywa się również w prefekturze gunma - New Year Ekiden (ニューイヤー駅伝), długość trasy w tym wyścigu to 100 kilometrów. Również sklepy organizują z okazji nowego roku coś specjalnego. W wielu z nich można kupić „fukubukuro” (福袋) czyli „szczęśliwe torby”. Sklepy proponują zakup toreb z losowymi przedmiotami. Zazwyczaj cena takiej torby jest dużo niższa niż wynosi realna cena produktów w środku jednak... nigdy nie wiadomo na co się trafi! Sam pomysł to oczywiście prosty sposób na pozbycie się nadmiarowych, niesprzedanych towarów z zeszłego roku.

Nowy rok w Japonii przebiega inaczej niż w Europie, jednak mam nadzieję że to co opisałem powyżej pozwoli wam trochę lepiej zrozumieć panującą tutaj kulturę i zwyczaje. Wiele z tych tradycji przypomina mi o naszym Bożym Narodzeniu - rodzinne spotkanie, wspólny posiłek, odwiedziny w świątyni, przerwa od pracy oraz prezenty dla dzieci. Myślę że jest to ciekawy okres aby odwiedzić Japonię. Jeśli w przyszłym roku granice Japonii zostaną otwarte, oraz jeśli planujecie wyjazd w trakcie nowego roku, to warto zastanowić się właśnie nad tym kierunkiem!